Ostrowy Tuszowskie
50°19′05″N 21°39′18″E/50,318056 21,655000| wieś | |
_4.jpg) Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Ostrowach Tuszowskich (2022) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
968[2] |
| Strefa numeracyjna |
17 |
| Kod pocztowy |
36-105[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RKL |
| SIMC |
0646860[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu kolbuszowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Cmolas  | |
| 50°19′05″N 21°39′18″E/50,318056 21,655000[1]
| |
Ostrowy Tuszowskie – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim, w gminie Cmolas[4].
W latach 1954–1959 wieś była siedzibą gromady Ostrowy Tuszowskie, po jej zniesieniu w gromadzie Jagodnik. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.
Miejscowość jest siedzibą parafii Wniebowzięcia NMP, należącej do dekanatu Kolbuszowa Zachód, diecezji rzeszowskiej.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0646877 | Foce | część wsi |
| 0646883 | Fraszki | część wsi |
| 0646890 | Kolonia | część wsi |
| 0646908 | Nowa Wieś | część wsi |
| 0646914 | Pateraki | część wsi |
| 0646920 | Podkościele | część wsi |
| 0646937 | Ulanów | część wsi |
| 0646943 | Zagrody Drugie | część wsi |
| 0646950 | Zagrody Pierwsze | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki miejscowości
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza pisana wzmianka o dzisiejszych Ostrowach Tuszowskich pochodzi z 1538 roku - zawiera ją ówczesny rejestr poborowy. Wtedy miejscowość ta znana była pod nazwą Sława Góra. Później nazwę tę zmieniono, w dokumentach staropolskich można odnaleźć ją jako "Ostrowy seu Sławogóry". Wkrótce, bo w 1566 roku wieś lokowana była powtórnie. Informacja taka zawarta była w akcie dotacyjnym króla Zygmunta Augusta. Osada miała być wówczas wsią królewską[6].
Zabór austriacki
[edytuj | edytuj kod]W 1783 r. w ramach kolonizacji józefińskiej na terenie przylegającym do granic miejscowości utworzono kolonię dla niemieckich osadników o nazwie Sandlautern, w której pierwotnie miało osiąść 14 rodzin - 48 osób, wszystkie wyznania katolickiego[7][8]. Mieszkańcy kolonii szybko się zasymilowali i zatracili umiejętność posługiwania się językiem niemieckim. Sama kolonia przestała istnieć wraz z początkiem I wojny światowej, stając się przysiółkiem miejscowości i jej integralną częścią[9].
W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z 1886 r. tak przedstawiono miejscowość:
- "Ostrów przy Tuszowie, z Zagrodami, Paterakami, Starą Wsią, Budą Tuszowską, Focą i Kątnikami, wieś zwana także Ostrowy Tuszowskie, powiat kolbuszowski. Posiada kościół parafialny rzymskokatolicki (diecezja tarnowska, dekanat mielecki) i szkołę ludową. Kościół drewniany z 1562 roku. Do parafii należy Kumorów, Przyłęk, Toporów i Szydłowiec. W 1880 roku było tu 1204 mieszkańców, szematyzm duchowy podaje jednak 1120 rzym.-kat. i 83 izraelitów. Budy Tuszowskie są kolonią niemiecką, założoną na części kameralnej wsi Tuszowa. O. ma kasę pożyczkową gminną: z kapitałem 2959 zł. kolonia zaś z kapitałem 547 zł. Fundusz ubogich założony przez ks. Anzelma Urbańskiego i Feliksa Kamieńskiego ma 275 zł - Pos. większa M. Hirscha, izraelity ma 24 mr. roli, l Imr. łąk, l Imr. pastwisk i 1813 mr. sosnowego boru pos. mniejsza 1507 mr. roli, 348 łąk, 363 pastwisk i 365 lasu. Ta rozproszona w licznych przysiółkach osada leży blisko źródeł potoku Jamnicy, ginącego w błotach bobulskich, w piaszczystej, sosnowym borem pokrytej równinie kolbuszowskiej (218 m), w północnym stoku małego wzniesienia zwanego Ostrowy (254 m). Przysiółki Pateraki, Kotniki i karczma Brazylia lezą na północ od wsi, wśród lasu, na prawym brzegu Jamnicy. Budy Tuszowskie — na zachód od Huty Komorowskiej. Na zachód wieś graniczy Z Toporowem na południe z Kossowym, na wschód z Jagodnikiem, na północ z Ostrowem Baronowskim."[10]
Dwudziestolecie międzywojenne i II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Według spisu ludności z 30 września 1921 roku w Ostrowach Tuszowskich mieszkało 1156 osób w 226 domach, jedna osoba była wyznania mojżeszowego, a pozostałe 1155 wyznania rzymskokatolickiego. Ostrowy Tuszowskie-Kolonię zamieszkiwało 164 osoby w 30 budynkach mieszkalnych, z których 153 było wyznania rzymskokatolickiego, a 11 mojżeszowego. Wszyscy mieszkańcy zdeklarowali polską narodowość[11].
Wieś została całkowicie wysiedlona wraz z kilkudziesięcioma sąsiadującymi miejscowościami wiosną 1941 roku, w ramach rozbudowy poligonu w Dębie[12]. Podczas II wojny światowej na terenie Ostrów Tuszowskich intensywnie działał oddział partyzancki pod dowództwem Wojciecha Lisa[13].
Współcześnie
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość jest w pełni stelefonizowana i zgazyfikowana. Na terenie wsi swoją siedzibę ma ośmioklasowa Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego[14], do której to rejonowo podlegają dzieci z Ostrów Tuszowskich i Toporowa[15]. Kompleks szkolny jest połączony z oddziałem przedszkolnym oraz dwoma boiskami sportowymi z siłownią i placem zabaw.
Dnia 26 stycznia 2013 r. przy budynku szkoły zostało otwarte Centrum Edukacji Ekologicznej Puszcza Sandomierska, które pełni funkcję dydaktyczno-wizualną[16].
W miejscowości utworzono ścieżkę przyrodniczo-kulturową "Po złoto na górę", opisującą za pomocą dziewięciu przystanków walory turystyczne i kulturowe tej części Puszczy Sandomierskiej. Ostatni przystanek to punkt widokowy ulokowany na najwyższym wzniesieniu w okolicy, zwanym Złotą Górą[17], który stanowi atrakcje turystyczną.
W miejscowości działa jednostka ochotniczej straży pożarnej z własnym budynkiem remizy[18], Wiejski Ośrodek Zdrowia[19] oraz Stowarzyszenie "Ostrowy"[18].
Kościół
[edytuj | edytuj kod]
Nieznana jest data powstania parafii w Ostrowach Tuszowskich. Jedyna pewna informacja na ten temat, to fakt, iż parafię uposażył wraz z lokacją wsi król Zygmunt August. Uposażenie na niewiele się jednak przydało, bowiem do powstania parafii w efekcie wtedy nie doszło, erygowana została dopiero 10 grudnia 1574 roku. Pewne jest, że parafia funkcjonowała w 1595 roku, gdyż w roku tym archidiakon krakowski ks. Krzysztof Kazimierski zanotował, że w Ostrowach z powodu morowej zarazy we wsi, wizyty odbyć nie było można[20].
Pierwszy kościół był drewniany, konsekrowany około 1630 roku przez biskupa Tomasza Oborskiego - sufragana krakowskiego. Z powstaniem tej świątyni związana jest legenda otóż: w miejscu, gdzie dzisiaj stoi kościół, niegdyś była puszcza, w której często urządzano polowania. Pewien rycerz bardzo znużony, zasnął w lesie modrzewiowym pod jednym z drzew. We śnie objawiła mu się Matka Boża i powiedziała: Przyszłam tu z Włoch i tu postawisz mi kościół. Rycerz nie żałował kosztów. Kościół zbudowany został właśnie z modrzewia[21][22].
Nie wiadomo jaki obraz Matki Bożej znajdował się początkowo w wielkim ołtarzu. Obecny wizerunek zwany jest obrazem "Madonny z Puszczy". Tradycja mówi, że obraz ten pochodzi z Rzymu. Jest on kopią obrazu z Bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie[23]. Obraz był darem królewskim i od początku był czczony jako łaskami słynący, o czym świadczą pochodzące z XVII wieku wota. Z dawnych wotów nie zachowało się ani jedno. Władze austriackie w 1794 roku skonfiskowały wszystkie.
Od XVII wieku Madonna z Puszczy cieszy się wielką czcią. Liczne pielgrzymki z okolicznych parafii przybywały do Madonny pieszo, by prosić Ją o łaski i dziękować za otrzymane dobrodziejstwa. Stale składane wota były dowodem wielu doznanych łask. Obecnie kult Matki Bożej Ostrowskiej coraz bardziej się rozszerza. Świadczą o tym pielgrzymki. Parafianie miejscowi w każdą środę licznie gromadzą się u stóp swej Pani na Nieustającej Nowennie do Madonny Ostrowskiej[24].
Obecny kościół pw. Wniebowzięcia Matki Boskiej wzniesiony został w latach 1900–1902, wtedy też przeniesiono do niego słynący łaskami obraz. Budowla ta ma charakter neogotycki — od frontu umieszczona została wieża. Także polichromia wykonana w 1905 roku jest neogotycka, figuralne-ornamentalna. Witraże wykonane zostały przez M. Romańczyka z Krakowa. Na wyposażeniu kościoła są: feretrony z XVIII i XIX wieku, monstrancja z I poł. XIX wieku, kielichy z 2 poł. wieku XVIII, świeczniki z początku XX wieku, ornaty z XVIII wieku i welon z II poł. XIX wieku[22].
Nieopodal kościoła usytuowana była parterowa plebania, obecnie przeniesiona do skansenu w Kolbuszowej[25]. Tradycja mówi, że powstała z drzewa modrzewiowego, uzyskanego z rozbiórki kościoła. W plebanii znajdowały się dokumenty dotyczące kościoła z XVII i XVIII wieku, księgi parafialne prowadzone od roku 1620, a także barokowy obraz św. Stanisława Kostki datowany na 1730 rok i barokowy krucyfiks z I poł. XVIII wieku.
Pośrodku wsi ustawiona została kapliczka, która wzniesiona została zapewne w I poł. XIX wieku, na rzucie prostokąta[26]. Jest ona murowana, otynkowana, zamknięta trójbocznie, opięta na narożach lizenami, zwieńczona profilowanym gzymsem. W ołtarzyku znajduje się rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem - współczesna kapliczce. Dach jest dwuspadowy.
Sport
[edytuj | edytuj kod]W 1999 roku w powstał klub piłkarski - "KS Florian Ostrowy Tuszowskie". Nazwa klubu pochodzi od św. Floriana patrona strażaków. W sezonie 2024/2025 klub gra w klasie A w grupie Rzeszów III - Mielec[27].
Ludzie urodzeni w Ostrowach Tuszowskich
[edytuj | edytuj kod]- Wojciech Lis (1913–1948), żołnierz AK, NSZ, WiN, dowódca oddziału partyzanckiego walczącego przeciw Niemcom i Sowietom w Puszczy Sandomierskiej
- Emil Rzeszutek (1940–1997), ksiądz
- Michał Śledziona (1895–1920), podporucznik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 95255
- ↑ Raport o stanie gminy za 2020. Stan ludności w dn. 31.12.2020 s. 6
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 888 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ Dzieje wioski i Parafii – Parafia p.w. Wniebowzięcia NMP w Ostrowach Tuszowskich [online], parafia-ostrowytuszowskie.pl [dostęp 2018-01-14] (pol.).
- ↑ Krzysztof Ruszel (red.), Źródła kultury ludowej Puszczy Sandomierskiej by Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej - Issuu, issuu.com, Kolbuszowa 2014, s. 39 [dostęp 2022-04-29] (ang.).
- ↑ Marian Piórek, Z dziejów kolonii niemieckich w Puszczy Sandomierskiej (XVIII—XX w.), [w:] Rocznik kolbuszowski., t. 2, Kolbuszowa 1987, s. 49.
- ↑ Historia - O GMINIE - Gmina Cmolas [online], www.cmolas.pl [dostęp 2022-04-29].
- ↑ Ostrów (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 705.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 13 : Województwo Lwowskie, Warszawa, 1924, s. 18 [dostęp 2022-04-29].
- ↑ Marian Piórek, Niektóre aspekty z życia i działalności konspiracyjnej legendarnej postaci Wojciecha Lisa ps. „Śmiały” w latach 1913-1948 w ocenie historyka-regionalisty, [w:] Rocznik Kolbuszowski, Kolbuszowa 2012, s. 223, 230.
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Materiały dotyczące zabójstwa Wojciecha Lisa i Konstantego Kędziora przez agenta UB ps. „Tor” w dniu 30 I 1948 r. [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2022-04-29] (pol.).
- ↑ Aktualności | Szkoła Podstawowa w Ostrowach Tuszowskich [online], spotusz.edupage.org [dostęp 2023-05-17].
- ↑ Szkoła Podstawowa w Ostrowach Tuszowskich [online], spotusz.edupage.org [dostęp 2022-04-29].
- ↑ Centrum Edukacji Ekologicznej Puszcza Sandomierska w Ostrowach Tuszowskich, „Biblioteka Cmolas”, 6 lipca 2013 [dostęp 2017-12-28] (pol.).
- ↑ Rekreacja / Kolbuszowa [online], www.powiat.kolbuszowski.pl [dostęp 2022-04-29].
- ↑ a b Gmina Cmolas / Stowarzyszenia / Kolbuszowa [online], www.powiat.kolbuszowski.pl [dostęp 2022-04-29].
- ↑ Wiejski Ośrodek Zdrowia w Ostrowach Tuszowskich – Sp zoz Kolbuszowa [online] [dostęp 2022-04-29] (pol.).
- ↑ Sławomir ks Zych, Zarys dziejów parafii w Ostrowach Tuszowskich, Kolbuszowa: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Kolbuszowej, 2003 [dostęp 2022-04-29].
- ↑ Ostrowy Tuszowskie [online], Portal Diecezji Rzeszowskiej [dostęp 2022-04-29] (pol.).
- ↑ a b Kościół – Parafia p.w. Wniebowzięcia NMP w Ostrowach Tuszowskich [online] [dostęp 2022-04-29] (pol.).
- ↑ XII Pielgrzymka Leśników do Sanktuarium Madonny z Puszczy [online], oleszyce.krosno.lasy.gov.pl [dostęp 2022-04-29] (pol.).
- ↑ Cudowny wizerunek i kult NMP – Parafia p.w. Wniebowzięcia NMP w Ostrowach Tuszowskich [online] [dostęp 2022-04-29] (pol.).
- ↑ 02.07.2021 r. A.261.4.2021 Ogłoszenie o wyniku postępowania: Budowa założenia plebańskiego: kontynuacja prac budowlanych - Część 1 Plebania z Ostrów Tuszowskich – kontynuacja prac budowlanych [online], www.muzeumkolbuszowa.pl [dostęp 2022-04-29].
- ↑ Ostrowy Tuszowskie - Kapliczka z legendą. Atrakcje turystyczne Ostrów Tuszowskich. Ciekawe miejsca Ostrów Tuszowskich [online], www.polskaniezwykla.pl [dostęp 2022-04-29].
- ↑ Portal 90minut.pl
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Ostrów (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 705.
- Historia parafii na stronie diecezji
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
